Fatih mumyalanmış mıydı?
İçki, şu, bu derken sıra geldi Osmanlı’da mumla mumya aramaya. Güya Osmanlı padişahları gömülmeden önce mumyalanırlarmış.
Kanıt olarak öne sürdükleri de ya bazı vakanüvislerin manasını anlamadıkları sözleri ya da bir sözde ‘belge’. Kimi şöhret heveslileri de kapı kapı dolaşıp Fatih’in cenazesini kokuttuğumuzu, bundan büyük rezillik olamayacağını, dahası, ellerinde taş gibi belge olduğunu lodos gibi üfürebiliyorlar. Sizler de soruyorsunuz haklı olarak: Var mı böyle bir şey?
Her şeyden önce böylesine çözümü zor tarih konuları magazinci ağzıyla çözülmez. Olsa olsa kâzip bir şöhret getirir, sonrası fıs! Oturup belgeler üzerinde çalışmaktan başka çözüm yolu yoktur. Ama nerede o sabır bizde! Herkesin gözü maçın skorunda. Hatta maçta bile skor üç ihtimalli iken, burada tek maçlı kupa finali gibi ya galip geleceksiniz ya da yenileceksiniz.
Gelelim mumya meselesine.
Bir kere eski Türkler, mesela Göktürkler ölülerini mumyalamazlardı. Ölen hükümdarların cesetleri aylarca açıkta bekletilir, ceset iyice çürüdükten sonra kemiklerini törenle gömerlerdi. Kültigin Şubat 734’te ölmüş ama Kasım’da gömülmüştü. Aynı şekilde Kasım 734’te ölen Bilge Kağan ise Haziran 735’te gömülmüştü (J.-P. Roux, “Türklerin ve Moğolların Eski Dini”, İşaret Y., 1998, s. 214).
İkincisi, Amasya Müzesi’nde veya bazı Konya türbelerinde Selçuklu veya Beylikler dönemine ait bazı mumyalanmış hanedan cesetleri mevcutsa da, padişahlar mumyalanarak gömülmezlerdi.
O zaman haklı olarak ‘Kitaplarda rastladığımız ‘Sultanın naaşı tahnit edildi’ ifadesinden neyi anlamalıyız?’ diye soracaksınız. Mütercim Âsım’ın “Kâmus Tercümesi”ne bakıldığında ‘tahnit’in Arapçada ‘hanut’ veya ‘hınat’ kelimelerinden geldiğini öğreniriz. Bunlar ise güzel kokulu nesnelerden oluşan kokuya tabir edilir ki, ölünün kefeni üzerine saçılır ve tebhir edilir.
Yani ‘tahnit’, Mısır’daki gibi mumyalama işlemi değildir. Prof. Halil Sahillioğlu’nun dediği gibi, hem koku sürmek, hem de güzel kokulu maddelerle beşer vücudunu çürümekten korumak anlamındadır. Tahnitin yerine göre dereceleri vardır gerçi ama bu hiçbir zaman mumyalama olarak nitelendirilemez. Nitekim Edirne’de vefat eden II. Süleyman’ın cenazesine ilişkin belgeler Başbakanlık Arşivi’ndedir. Cenazesi için satın alınan maddelere baktığımızda bir kısmının güzel kokular olduğunu görürüz: Anber, öd ağacı, abur, kâfur vs.
Kanuni’nin Zigetvar’dan 48 gün sonra getirilen cenazesine tahnitin bir ileri aşaması uygulanmış ve kokuşacak olan iç organları çıkartılmak suretiyle ilaçlanmış, misk, anber, abir sürülerek İstanbul’a kadar bozulmadan dayanması sağlanmıştır. Hatta bir tanığın söylediğine bakarsak, “attar tablası” gibi kokmaktadır. Belirtelim ki, Kanuni’nin daha Zigetvar’dayken iç organları çıkarılmış, kalbi yıkanarak ayrı bir kabın içine konulup diğer organlarıyla birlikte gömülmüş, cenaze özel doktoru Kaysunizade başkanlığındaki bir heyet tarafından yıkanmış, sonra kefenlenip namazı kılınmıştır. O sırada Zigetvar’da bulunmayan Gelibolulu Mustafa Âli ve ondan neredeyse bir asır sonra Evliya Çelebi’nin söylediğinin tersine, Kanuni’nin cesedi ‘salamura’ yapılmış veya mumyalanmış değildir.

İlginçtir, Kanuni’nin cenaze namazı bir de İstanbul’da kılınacaktır. Ancak İmam Şafii’dir (Nakibüleşraf Muharrem Efendi). Neden bir Şafiî imam kıldırmıştır? Hanefilikte iki ayrı cenaze namazına cevaz yokken, Şafii mezhebinde vardır da ondan. (Osmanlı’nın dinî hassasiyeti böyleydi.) Ayrıca Osmanlı insanı ölüme o kadar yakındır ki, sefere giden beyler, yanlarında zemzem suyuna batırılmış kefenler götürürlerdi. Nitekim Kanuni ‘müzemzem’ kefenle defnedilmiştir, mumyalanarak filan değil.
Sabrınız taşmak üzere, biliyorum. ‘Nerede kaldı şu Fatih’in cenazesi?’ demektesiniz haklı olarak. Geliyorum.
Önce 1970’te “Belleten”deki yazısında İ. H. Uzunçarşılı, ortada gördüğünüz belgeyi yayınlar. O tarihe kadar kimsenin dikkatini çekmemiş olan bu belgede tarih yoktur, bir. Kime yazıldığı belli değildir, iki (üzerinde yalnız ‘Sultan’ diye bir kelime okunur). İçinde sadece İshak Paşa’nın adı geçer. İmza ise Baltacılar Kethüdası olduğunu söyleyen Kasım’a aittir.
Önce üzerinde konuşabilmemiz için bu ‘müthiş’ belgenin ilgili kısmını aktarıyorum:
“…Ol halde hünkâr müteveffa oldu, üzerimde üç gün ve üç gece mum yanmadı, vardım Kapucular Kethüdasına söyledim, ol dahi İshak Paşa’ya söyledi. Emreylediler mum yaktım. Reyhası ucundan kimse yanına varmadı. Ben fakir, usta ile bilece içini ayırtladım. Bu zikr olunan sözleri kethüdamız dahi bilir…”
Şimdi çarpıtmalara gelelim.
1) Metindeki ‘üzerimde’yi ‘üzerinde’ okuyorlar, 2) Sonra onu ‘cesedin üzerinde’ yapıyorlar, 3) Ardından güzel koku anlamına gelen “reyha” (rayiha) kelimesini cesedin kokuşmasına yoruyorlar, 4) Nihayet “Bilece içini ayırtladım”dan yola çıkarak Baltacılar Kethüdası’na bir ustayla birlikte cesedin içini boşalttırıyorlar.
Benim kanaatlerim şöyle:
1) ‘Üzerimde 3 gün mum yanmadı’dan şunu anlayabiliriz: Saraydaki yas sırasında genel bir karartma uygulanmıştır. Kethüda Kasım, ‘Mum yakabilir miyim?’ diye izin istiyor.
2) Ceset kelimesi geçmiyor.
3) ‘Rayiha’ güzel koku anlamındadır ki, açıkladığımız gibi kefenin üzerine saçılan kokulardır. Bundan çürüme ve kokuşma anlamı çıkmaz.
4) ‘Ayırtlama’nın buradaki anlamı, G. Veinstein ve N. Vatin’in yakaladıkları gibi sözkonusu olan bir cenaze ise iç organlarının çıkarılması değil, gasledilmesidir.
5) Madem atış serbest, ben de bu mektubun II. Murad’ın vefatı üzerine Fatih’e yazıldığını iddia etsem kim ne diyebilir? Hem adı geçen İshak Paşa’nın imzasını, Murad Han’ın vasiyetnamesinde de görmüyor muyuz?
Yıllar önce aklıevvelin biri bu belgeyi nasıl sunmuştu, hatırlayıp gülümseyelim mi: “Fatih’in naaşının mumyalanması unutulmuş ve sarayı dayanılmaz bir koku sarınca “Hay Allah, hünkârı tahnit ettirmek hatırımıza gelmedi” denip kokmuş ceset alelacele mumyalatılmıştı.”
Tarihimiz kimlere emanet!
m.armagan@zaman.com.tr

26 Temmuz 2009, Pazar